Media və məlumat savadlılığı
Texnoloji inkişaf, daha dəqiq desək, Web 2 və sosial medianın inkişafı ənənəvi media anlayışını dəyişdi. Bu gün insanlar informasiya mənbələrinə birbaşa daxil olur, onların yaradıcıları, habelə media məzmununun yayıcısına çevrilir və əlavə olaraq bunun üçün jurnalistikada xüsusi akademik təhsil və ya iş təcrübəsi tələb olunmur.
Texnoloji inkişaf məlumatların yayımına nəzarət gücünü dəyişdirmişdir: ənənəvi media artıq media sahibliyi konsentrasiyası şəraitində əlavə risklər yaradan gündəm qurumundakı monopoliyanı istəmir.
Ənənəvi media peşəkar meyarlara əsaslanaraq cəmiyyət üçün hansı məlumatın vacib və dəyərli olmasını müəyyən edərkən, bu gün vətəndaşlar informasiya mənbələrini axtara bilər və özləri düzgün hesab etdikləri mesajı yaya bilər. Bu dəyişikliklər, bir tərəfdən, informasiya sahəsini daha pluralist edib informasiya dövrünü sürətləndirmək nəticəsi verirsə, digər tərəfdən yanlış informasiyan və nifrət nitqinin yayılmasını asanlaşdırır.
Mövcud problemləri aradan qaldırmaq üçün aşağıdakı komponentlər daxil olmaqla ünsiyyətin bütün formalarınından istifadə edərək media və informasiya savadlılığı bacarıqlarını inkişaf etdirmək lazımdır:
- Mediaya giriş,
- Medianın təhlili,
- Medianın dəyərləndirilməsi,
- Media kontentinin yaradılması,
- Fəaliyyət.
Media və informasiya savadlılığı hər cür media növünü hərtərəfli istifadə etmə və media məzmununu kritik qiymətləndirmək bacarığı olarkən, tənqidi yanaşma faktlarını və sübütları obyektiv, rasional, şübhəçi və qərəzsiz yolla təhlil etmə qabiliyyəti deməkdir.
BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO), mətbuat və informasiya savadlılığına bərabərlik və insan haqqları kontekstindən yanaşır, məlumat və biliklərlə tanış olma üçün eyni hüquqlu imkanı təmin etməyin zəruriliyin vurğulayır, azad, müstəqil və plüralist media və informasiya sistemlərinin yayımını irəli çəkir. Bunlar:
MEDİA VƏ MƏLUMAT SAVADLILIĞI ÜZRƏ UNESCO-nun 5 QANUNU
-
Birinci Qanun - İnformasiya, ünsiyyət, kitabxanalar, media, texnologiya, habelə İnternet informasiya təminatçısının digər formaları kimi vətəndaşların ictimai həyata cəlb edilməsində və davamlı inkişafda istifadə olunur. Onlar statusca eynidir və heç biri digərindən daha əhəmiyyətli deyil və belə sayıla bilməz.
-
İkinci Qanun – Hər bir vətəndaş informasiya / bilik yaradıcısıdır və mesaja malikdir. Onların yeni məlumatlarla / biliklərlə tanış olma və özlərini ifadə etmək imkanları olmalıdır. MİS (Media İnformasiya savadlılılığı) hamı üçündür – qadın və kişilər üçün eyni – və insan haqqlarının nüvəsidir.
-
Üçüncü Qanun – informasiya, bilik və messajların dəyəri həmişə neytral olmur yaxud həmişə qərəzlikdən azad olmur. MİS-in istənilən konseptləşdirmə, istifadə və tətbiqi bu həqiqəti vətəndaşların hamısı üçün şəffaf etməlidir.
-
Dördüncü Qanun – Hər bir vətəndaş, hətta etdiklərini bilməsə də, etiraf etməsə yaxud etdiklərini ifadə edə bilməsə ünsiyyət qurma kimi yeni informasiya, bilik və messajları bilmək və anlamaq istəyir. Buna baxmayaraq onun hüquqları heç vaxt pozulmamalıdır.
-
Beşinci Qanun – Media və informasiya savadlılığı bir anda əldə edilmir.
Bu canlı, dinamik təcrübə və prosessdir. O bilik, bacarıq və yanaşmanı özünə daxil edənda, giriş dəyərləndirilmə/qiymətləndirilmə, istifadə, istehsal, informasiya mübadiləsi, media və texnoloji kontent təmin olunanda bütöv olar.