• აფორმატებს კომპიუტერის მყარ დისკს, რამაც შესაძლოა, მთელი თქვენი ინფორმაციის წაშლა გამოიწვიოს;
• ცვლის ან შლის თქვენს ფაილებს;
• იპარავს პირად ინფორმაციას;
• ახორციელებს კონტროლს მთლიანად კომპიუტერზე და მასში ჩაწერილ ყველა პროგრამაზე.

თუ ვებ-გვერდი მავნე პროგრამებს შეიცავს, ამის თაობაზე ინტერნეტ-ბრაუზერი აუცილებლად გაგაფრთხილებთ. როდესაც ასეთ შეტყობინებას დაინახავთ (Malicious site warning. გაფრთხილება მავნე ვებ-გვერდის შესახებ), დაუყოვნებლივ დახურეთ ბრაუზერის ფანჯარა ↓↓↓

რა ტიპის მავნე პროგრამებია გავრცელებული?

• გამომძალველი ვირუსი (ransomware),
• ჯაშუში პროგრამა (spyware),
• ტროას ცხენი (trojan horse),
• ელ.ფოსტის ვირუსი. 

გამომძალველი ვირუსი (ransomware) მთლიანად კომპიუტერს ან მასში დაცულ ცალკეულ ფაილებს ბლოკავს, დაშვების სანაცვლოდ კი ბიტკოინებში თანხის გადახდას გთხოვთ.

ვირუსი Wannacry-ი

ჯაშუში პროგრამა (spyware):

• თქვენგან დაფარულად აგროვებს თქვენს პირად ინფორმაციას; 
• თქვენს პირად ინფორმაციას სხვა პირებს გადასცემს; 
• ცვლის კომპიუტერის პარამეტრებს; 
• გადაჰყავხართ არასასურველ ვებ-გვერდებზე; 
• კომპიუტერს უამრავის სარეკლამო ფანჯრით ტვირთავს. 

ტროას ცხენი (trojan horse). ეს ვირუსი, ერთი შეხედვით, უწყინარ პროგრამაშია ხოლმე ჩამალული, მაგალითად, ონლაინ ლექსიკონში. როგორც კი პროგრამას ჩამოვტვირთავთ, ვირუსი კომპიუტერში ავტომატურად დაყენდება. ტროას ცხენს შეუძლია:

• ფაილების წაშლა;
• თქვენი კომპიუტერის გამოყენება სხვა კომპიუტერებში შესაღწევად;
• ვებ-კამერის მეშვეობით თქვენი თვალთვალი;
• პაროლის ან საკრედიტო ბარათის მონაცემების დაკოპირება.

ანტივირუსული პროგრამა გაცნობებთ, თუ თქვენი მოწყობილობა ტროას ცხენით დავირუსდა ↓



ელ.ფოსტის ვირუსი. ელ.ფოსტით მიღებულ წერილზე მიბმული ფაილი ან ბმული შესაძლოა, დავირუსებული იყოს. როგორც კი მას ჩამოტვირთავთ, ან ბმულზე დააწკაპუნებთ, თქვენი მოწყობილობა დაინფიცირდება.

MITM (Man-in-the-Middle) კიბერშეტევა

Man-in-the-Middle სიტყვასიტყვით შუაში მოქცეულ ადამიანს ნიშნავს. ასეთი კიბერშეტევისას ჰაკერი ორი ადამიანის ელექტრონულ მიმოწერაში აღწევს და შეუძლია:

• მოიპაროს მიმოწერისას გაგზავნილი პირადი ინფორმაცია
• თავი მიმოწერის ერთ ერთ მონაწილედ გაასაღოს და მეტი პირადი ინფორმაცია გამოგტყუოთ.

ილუსტრაციაზე ლურჯი ბურთულებით მიმოწერის მონაწილეები არიან აღნიშნული, ხოლო წითელი ბურთულა - ჰაკერია.



წყარო: Miraceti

ვირუსული მაინინგი მომხმარებლის კომპიუტერის დავირუსებას ფინანსური სარგებლის მისაღებად ახდენს. ანტივირუსული პროგრამების უმრავლესობამ, შესაძლოა, ეს ვირუსი ვერც შეაჩეროს და ვებ-გვერდმა მომხმარებლის კომპიუტერის სიმძლავრე კრიპტოვალუტის გამომუშავებისთვის უნებართვოდ გამოიყენოს.

• არასოდეს ამუშაოთ მოწყობილობა ანტივირუსული პროგრამის გარეშე; 
• მუდმივად იქმნება ახალი მავნე პროგრამები, რომლებიც მოძველებულ უსაფრთხოების ზომებს მარტივად უმკლავდებიან. ამიტომ სისტემატურად განაახლეთ ანტივირუსი; 
• როგორც კი დააყენებთ ანტივირუსულ პროგრამას, მაშინვე მოახდინეთ მოწყობილობის სკანირება; 
• ფლეშმეხსიერების ბარათის გამოყენებამდე, ის ანტივირუსს უნდა შეამოწმებინოთ; 
• გაითვალისწინეთ, რომ ყველა ანტივირუსული პროგრამა შეიძლება, სანდო არ იყოს, მაგალითად, ანტივირუსი Kaspersky, რომელიც რუსული კომპანია Kaspersky Lab-ის შექმნილია. აშშ-ის სენატის დაზვერვის კომიტეტის და გამოცემა Bloomberg Businessweek-ის ცნობით, არსებობს მონაცემები კომპანიის რუსეთის თავდაცვით და სადაზვერვო უწყებებთან კავშირების შესახებ. 

• გაააქტიურეთ ცეცხლოვანი კედელი თქვენი კომპიუტერის სამართავი პანელიდან (Control Panel),
• თუ თქვენს ოპერაციულ სისტემას კედელი არ აქვს, ჩამოტვირთეთ ის.
• კედელი მუდმივად უნდა განაახლოთ.

ელ. ფოსტის უსაფრთხოება. ელ. ფოსტაზე მოსული ვირუსებისაგან თავის დასაცავად:

• მიბმული დოკუმენტი მხოლოდ იმ შემთხვევაში გახსენით, თუ გამომგზავნს იცნობთ, 
• არ გახსნათ უცნობი ადამიანისაგან ელ.ფოსტით მიღებული წერილი და მით უმეტეს, არ დააწკაპუნოთ გაუგებარ ბმულებზე, 
• მიბმული ფაილი გახსნამდე ანტივირუსულ პროგრამას შეამოწმებინეთ. 

ინტერნეტ-ბრაუზერის უსაფრთხოება. ინტერნეტ-ბრაუზერი პროგრამაა, რომელსაც ვებში შესასვლელად იყენებენ, მაგალითად Internet Explorer, Chrome ან Firefox. რადგან ვირუსები ხშირად უტევენ ინტერნეტ-ბრაუზერს, ის პერიოდულად უნდა განაახლოთ.

ფაილების გადმოწერა

• ინტერნეტში ფაილების გადმოწერამდე დარწმუნდით წყაროს სანდოობაში,
• ფაილის გახსნამდე გადაამოწმეთ, რომ თქვენი ანტივირუსი განახლებულია,
• ფაილის სანდოობა განახლებულ ანტივირუსს შეამოწმებინეთ,
• მუსიკა მხოლოდ ფასიანი ვებ-გვერდებიდან გადმოწერეთ.

საზოგადოებრივი კომპიუტერი. ინტერნეტ-კაფეებში ან ბიბლიოთეკებში არსებულ კომპიუტერებს ბევრი ადამიანი იყენებს, რის გამოც ისინი ხშირად დავირუსებულია. თუ ამ მარტივ ინსტრუქციებს მიჰყვებით, თქვენს პირად მონაცემებს კიბერსაფრთხეებისაგან დაიცავთ:

• არ დაამახსოვრებინოთ თქვენი მომხმარებლის სახელი და პაროლი საზოგადოებრივ კომპიუტერს,
• მუშაობას რომ დაამთავრებთ, გამოდით თქვენი ანგარიშიდან (log out),
• სანამ კომპიუტერს გათიშავთ, წაშალეთ ინტერნეტის ისტორია (browsing history) და მზა ჩანაწერები, რითაც ყველა პირადი ინფორმაცია, რომელიც კომპიუტერში შეიყვანეთ, ავტომატურად წაიშლება.
• ეცადეთ, არ გამოიყენოთ ფლეშ მეხსიერების ბარათები, რადგან ისინი ვირუსებს მარტივად ისრუტავენ და შესაძლოა შემდეგ ამ ბარათით თქვენი პირადი კომპიუტერი დაავირუსოთ.
  
  

ინტერნეტ ისტორიის წაშლა Safari ინტერნეტ-ბრაუზერში:

მაკბუქის Safari აპლიკაციაში  აირჩიეთ History → Clear History და შემდეგ დააკლიკეთ pop-up ფანჯარას. ბოლოს, მონიშნეთ დროის ის პერიოდი, რომლის წაშლაც გინდათ.

რა უნდა გააკეთოთ მზა ჩანაწერების უსაფრთხოებისთვის?

• წაშალეთ არასასურველი მზა ჩანაწერები, 
• ისარგებლეთ კონფიდენციალური ვებ-ნავიგაციით, რომელიც მზა ჩანაწერებს არ იმახსოვრებს (Chrome-ში მას Incognito Mode ჰქვია, ხოლო Firefox-სა და Safari-ში - Private Browsing-ი), 
• ესტუმრეთ მხოლოდ დაცულ საიტებს (მისამართი იწყება https-ით). ისინი თქვენს მზა ჩანაწერებს შიფრავენ, რაც უცხო პირების მიერ მათ ხელში ჩაგდებას ართულებს. 
• რადგან მზა ჩანაწერები პაროლებს ინახავენ, პერიოდულად შეცვალეთ თქვენი პაროლები.
  
  

მზა ჩანაწერების წაშლა Opera ინტერნეტ ბრაუზერში: ბრაუზერის ფანჯრის ზედა მარცხენა ქუთხეში დააკლიკეთ Opera-ს წითელ ლოგოს და სიაში აირჩიეთ Settings 

შემდეგ დააკლიკეთ ამ თანმიმდევრობით → Advanced → Privacy & security → Content settings → Cookies → All cookies and site data და ბოლოს მონიშნეთ Remove all

მზა ჩანაწერების წაშლა Mozilla ინტერნეტ-ბრაუზერში: ბრაუზერის ფანჯრის ზედა მარკვენა კუთხეში ჩამოშლეთ მენიუ და აირჩიეთ Options, როგორც ქვედა ფოტოზე ↓

დააკლიკეთ Privacy & Security-ს და შემდეგ Clear Data-ს


მზა ჩანაწერების წაშლა Safari ინტერნეტ-ბრაუზერში:

დაკლიკეთ Safari მენიუს და ამ თანმიმდევრობით აირჩიეთ Preferences → Privacy→ Remove All Website Data

კაფეში, სავაჭრო ცენტრში ან პარკში ყველასთვის ხელმისაწვდომი უსადენო ინტერნეტ კავშირი, ანუ Wi-Fi უსაფრთხო არ არის. ის, როგორც წესი, ცუდად, ან საერთოდ არ არის დაცული და თქვენი მოწყობილობა კიბერ-შეტევისათვის იოლი სამიზნე ხდება.

• გამოიყენეთ მხოლოდ პაროლით დაცული Wi-Fi,
• თუ ხელმისაწვდომი Wi-Fi კავშირის ზონაში იმყოფებით და არ იყენებთ მას, გათიშეთ ინტერნეტთან წვდომა,
• დარწმუნდით, რომ სწორ Wi-Fi კავშირთან ხართ მიერთებული,
• ვებ-გვერდის მისამართის წინ აუცილებლად აკრიფეთ HTTPS,
• სოციალური ქსელის, ელ-ფოსტის ან ინტერნეტ-ბანკის ანგარიშიდან გამოსვლის შემდეგ ინტერენტის ისტორია და მზა ჩანაწერები წაშალეთ.
  
  

• ჰაკერი რამდენიმე მეტრის რადიუსში ეძებს მობილურ ტელეფონს, რომელშიც Bluetooth-ია ჩართული და შეიძლება, მავნე პროგრამა გაუგზავნოს.
• Bluetooth-ი მობილურიდან პირადი მონაცემების მოსაპარადაც გამოიყენება.

რა უნდა გააკეთოთ მობილური ტელეფონის უსაფრთხოებისთვის

მობილური ტელეფონის მავნე პროგრამებისაგან დასაცავად კანადის ციფრული და მედია წიგნიერების ცენტრი გირჩევთ:

• ოპერაციული სისტემის მუდმივ განახლებას;
• ანტივირუსული პროგრამის დაყენებას.

Bluetooth-ის გამოყენებასთან დაკავშირებული საფრთხეების თავიდან ასაცილებლად, იგივე ორგანიზაცია გირჩევთ, გათიშოთ Bluetooth-ი ან უჩინარ რეჟიმზე გადაიყვანოთ.

ისეთი პოპულარული აპლიკაციები, როგორებიცაა WhatsApp, Apple Imessage, Facetime და Viber მიმოწერას და ვიდეოზარებს ავტომატურად შიფრავს. Facebook Messenger-ში ამ ფუნქციის გასააქტიურებლად პარამეტრებში (settings) იპოვეთ “საიდუმლო მიმოწერა” (Secret Conversations) და ჩართეთ ეს ფუნქცია.



Facebook Messenger-ს უსაფრთხოების სხვა ფუნქციაც აქვს. თუ მოისურვებთ, საიდუმლო მიმოწერაში თქვენი ნაწერი დროის რაღაც პერიოდის მერე საერთოდ გაქრება. ამისათვის ტაიმერში სასურველი დრო მიუთითეთ.



გაითვალისწინეთ: გამჭოლი დაშიფრვა (end-to-end encryption) არ გიცავთ ჰაკერებისგან და სრულიად შესაძლებელია, მიმოწერას უცხო პირი კითხულობდეს, მაგალითად MITM კიბერშეტევის შემთხვევაში.

• ვინაობის მოპარვა,
• ფიშინგი,
• ფარმინგი,
• ცრუ ანტივირუსი
• სატყუარა ბმული

ვინაობის მოპარვა (identity theft). თაღლითებს თქვენი ვინაობის მისაკუთრება სხვადსხვა გზით შეუძლიათ, მაგალითად, ვირუსის გავრცელებით, რომელიც თქვენს მიერ შეყვანილ პაროლს და მომხმარებლის სახელს, საკრედიტო ბარათის ნომერს ან პირად ნომერს იმახსოვრებს.

ფიშინგი (phishing). ფიშინგის დროს თაღლითი ელ.ფოსტაზე წერილს გიგზავნით და გატყუებთ, თითქოს წარმოადგენს კონკრეტულ კომპანიას და გატყობინებთ ფულადი პრიზის მოგებას ან თქვენი შორეული ნათესავია, რომელიც მემკვიდრეობას გიტოვებთ. სანაცვლოდ კი პაროლს, ანგარიშის ნომერს და სხვა პირად ინფორმაციას გთხოვთ. ასეთ იმეილებს, თქვენს გარდა, მილიონობით ადამიანს უგზავნიან, იმის იმედით, რომ ერთი მაინც წამოეგება ანკესზე.

ქვედა ფოტოზე დააკვირდით გამომგზავნის მისამართს. წერილი აშკარად არ არის Amazon.com-ისგან. გამომგზავნი ადრესატს, პრიზის მიღების მიზნით კონკრეტულ ბმულზე ამისამართებს და თან აფრთხილებს, რომ ბმულის ვადა მალე ამოიწურება.

წყარო: კიბერუსაფრთხოების კომპანია Heimdalsecurity

ფარმინგი (pharming). ფარმინგის დროს კიბერ-დამნაშავეები საეჭვო ვებ-გვერდზე გამისამათებენ. შეიძლება, ვებ-გვერდის მისამართი სწორად გქონდეთ შეყვანილი და მაინც ყალბ ვებ-გვერდზე აღმოჩნდეთ. ყალბი ვებ-გვერდი ძალიან ჰგავს ნამდვილს და შეიძლება, თითქმის იდენტურიც იყოს. თუ ამ ვებ-გვერდზე თქვენს პირად მონაცემებს შეიყვანთ (სახელი, პაროლი, ანგარიშის ნომერი ან სხვა) თქვენდა უნებურად მათ დამნაშავეებს გადასცემთ.

ვებ-გვერდი ფოტოზე ძალიან ჰგავს Facebook-ს, მაგრამ დააკვირდით მისამართის გრაფას



წყარო: Newfoundland and Labrador Credit Union

ცრუ ანტივირუსი (scareware). ცრუ ანტივირუსი pop-up სარეკლამო ფანჯარის სახით შეტყობინებაა, რომელსაც შეცდომაში შეჰყავხართ, თითქოს თქვენი კომპიუტერი დავირუსებულია და სისტემას განახლება სჭირდება. ხშირად ეს თავად მავნე პროგრამაა და, როგორც კი ფანჯარაზე დააწკაპუნებთ, შესაძლოა, კომპიუტერი დაგივირუსდეთ ან, უარეს შემთხვევაში, თქვენმა პირადმა ინფორმაციამ გაჟონოს.

სატყუარა ბმული (Clickbait). Clickbait არის ინტერნეტ ბმული, რომელიც მომხმარებლის ყურადღებას მყვირალა, სენსაციური სათაურით და ვიზუალური ეფექტით იქცევს და მომხმარებელს ბმულზე დაწკაპუნებისკენ (click) უბიძგებს. ბმულზე დაწკაპუნება გამისამართებთ ვებ-გვერდზე, რომელიც თანხას დაკლიკვის რაოდენობიდან შოულობს. რაც უფო მეტია კლიკი, მით უფრო დიდია ვებ-გვერდის ვიზიტორების რაოდენობა და ვებ-გვერდის მიერ გამომუშავებული თანხა.

სატყუარა ბმულმა ხანდახან შესაძლოა ვირუსის შემცველ ვებ-გვერდზეც გადაგამისამართოთ.

1. კარგი პაროლი, სულ მცირე, 8 სიმბოლოსგან უნდა შედგებოდეს;
2. კარგ პაროლს მინიმუმ 1 სიმბოლო (მაგალითად &) და 1 ციფრი მაინც აქვს;
3. არასდროს გამოიყენოთ პაროლად თქვენი სახელი, დაბადების თარიღი ან პირადი ნომერი;
4. ეცადეთ, ციფრები არ გაიმეოროთ (1111) და არც თანმიმდევრობით დაალაგოთ (123456);
5. დაიმახსოვრეთ პაროლი. არც ფურცელზე დაწეროთ და არც მოწყობილობაში ჩაინიშნოთ;
6. არ დაამახსოვრებინოთ მოწყობილობას თქვენი პაროლი. ყოველ ჯერზე პაროლი ხელახლა შეიყვანეთ;
7. ონლაინ შოპინგის შემდეგ ინტერნეტ ისტორია (clear browsing history) გაასუფთავეთ;
8. ვებ-გვერდზე თქვენი პაროლის შეყვანამდე, დარწმუნდით, რომ ის უსაფრთხოა;
9. სხვადასხვა ანგარიშისათვის განსხვავებული პაროლები გამოიყენეთ. მაგალითად, Facebook-ის და ელ.ფოსტის პაროლები განსხვავებული უნდა იყოს;
10. პაროლი ყოველ 2 თვეში ერთხელ გამოცვალეთ.

არსებობს პაროლის სიძლიერის შემოწმების რამდენიმე ონლაინ რესურსი, რომლითაც შეგიძლიათ, თქვენი პაროლი გამსცადოთ:



http://www.passwordmeter.com
https://howsecureismypassword.net

სანდოობის შემოწმება. პირადი ინფორმაციის გაცემამდე, შეამოწმეთ, ვის გადასცემთ მას. დაიცავით რამდენიმე მთავარი წესი:

• სანდო ვებ-გვერდებს კონფიდენციალურობის პოლიტიკა (Privacy Policy) აქვთ . ყურადღებთ წაიკითხეთ დოკუმენტი და იცოდეთ, რისთვის გამოიყენებენ თქვენს მონაცემებს,
• თავი აარიდეთ პირადი ინფორმაციის ელ.ფოსტით გაგზავნას. ეს არ არის უსაფრთხო,
• ნუ დაიმატებთ სოციალური ქსელის მეგობრების სიაში უცნობ ადამიანს,
• ვებ-გვერდზე სტუმრობამდე, შეამოწმეთ მისი სანდოობა. ამისთვის ინტერნეტში არაერთი საშუალება არსებობს, მაგალითად, https://safeweb.norton.com.
• კარგად დააკვირდით ელ. ფოსტით მიღებული წერილის შინაარსს. თაღლითურ წერილებში ხშირად ბევრი გრამატიკული შეცდომაა და გრძელ ბმულებზე გადასვლას გთხოვთ.

არ არსებობს კიბერსაფრთხეების თავიდან აცილების 100% ეფექტიანი საშუალება, მაგრამ თუ კიბერჰიგიენას დაიცავთ, ამ საფრთხეებს მაქსიმალურად შეამცირებთ და თქვენს პირად ინფორმაციას უსაფრთხოდ შეინახავთ.