Yumşaq senzura
” Yumşaq senzura” yaxud “dolayı dövlət senzurası” birbaşa və zor ilə yox dolayı təzyiq ilə mediaya manipulyasiya və nəzarətin təsirli mexanizmidir.
Yumşaq senzura, məmurları və ya onların hərəkətlərini tənqid edən mətbuat orqanlarının cəzalandırılmasını və müsbət işıqlandırmanı təşviq etmək üçün istifadə olunur. Dövlətin media xərclərinin ödənilməsi yaxud saxlanılması yolu ilə dövlət orqanlarını, vəzifəli şəxsləri və onların siyasət və fəaliyyətləri haqqında xəbərlərin yayılmasına subsidiyalar, reklam və digər media sözləşmələri yaxud dəstək vasitəsilə təsir göstərmə praktikasıdır. Yumşaq senzuranın digər formaları kimi lisenziyalaşdırmanın , icazə və qaydaların seçməli tətbiqi , geniş media mənzərəsini formalaşdırmaq, xüsusi media evlərinin və ya qurumların iqtisadi cəhətdən həyat qabiliyyətini artırmaq və ya azaltmaq; və / və ya fərdi media işçiləri tərəfindən hazırlanan kontenti mükafatlandırmaq və ya cəzalandırmağı qeyd etmək olar.
YUMŞAQ SENZURANIN BEŞ KATEQORİYASI
1) dövlət reklamı; 2) subsidiyalar; 3) ödənişli xəbərlər; 4) rüşvət və ödənişlər; 5) başqa inzibati təzyiqlər
- 1.Dövlət reklamı: Dövlət vəsaitlərini ictimai tender və satınalmaları elan etmək, yaxud dövlət siyasəti, dövlət proqramı və ya dövlət xidmətini mediada irəli çəkmək səbəbi ilə informasiya kampaniyaları üçün istifadə etmə. Dövlət reklamından sui-istifadəyə hərhansı bir məmuru və ya siyasi partiyanı təbliğ edən reklam və ya reklamın medianın redaksiya məzmununa təsir etmək üçün istifadə daxildir.
- 2.Subsiyalar: Spesifik media evinə ya media qurumuna dövlət qurumu və ya büdcədən maliyyələşən qurum tərəfindən təqdim edilən yardım. Dövlət qaynaqlarından ayrılmış amma rəsmi olaraq qeydiyyatdan keçməmiş ayrı-ayrı seçilmiş media qurumlarına verilən dolayı maddi yardıma “gizli subsidiya” deyilir.
- 3. Ödənişli ”Xəbərlər”: müəyyən məsələlərə dair qərəzli baxış yaratma üçün media qurumları xəbər donu altında sifarişlə ödənmiş kontent.
- 4.“Rüşvət və ödənişlər: öz xəbərlərini bir tərəfin xeyrinə formalaşdırmaq və ya təhrif etmək müqabilində birbaşa ödəniş və ya başqa təzminat təklifi alan və bəzən isə özləri istəyən jurnalist, redaktor və media qurumları.
- 5.“Başqa inzibati təzyiqlər”: lisenziya, idxal, yoxlama və ya vergilər yumşaq senzuranın aləti kimi istifadə ediləndə üzə çıxır, halbuki yumşaq və sərt senzura arasında sərhəd bəzən görünməzdir və ya bu iki məfhum üst-üstə düşür və hər ikisi müstəqil ya tənqidi səsləri boğmaq üçün istifadə olunur.
Yumşaq senzura media üzərindəki təsiri ağrılıdır. Vəsaitin və digər maliyyə alətlərinin qərəzli və qeyri şəffaf bölüşdürülməsi yolu ilə xəbərlərin təqdimatına təzyiqin göstərmə, özünə yönəlmiş senzura yarada bilər, bu da öz növbəsində informasiya yayının məhdudlaşdırılması və medianın yalnız nəzəri azad olmasına gətirib çıxara bilər
Rəsmi yumşaq senzura taktikası getdikcə bütün dünyada daha yayılmış və qorxunc dərəcədə təsirli bir manipulyasiya və nəzarət vasitəsinə çevrilir. Yumşaq senzura texnikası mətbuat azadlığı və digər insan haqqları qrupunun diqqətini dərhal və tez tez çəkən səs küylü media təzyiqi kimi bir o qədər gözə dəyən və dramatik deyil.
Əlavə olaraq yumşaq senzura nisbi incəliyi səbəbindən çox məkrli biri ola bilər; dəqiq və qərəzsiz informasiya ilə təmin olunmayan cəmiyyət çətin ki, bilgili və onun mövcudluğu və təsiri barəsində müvafiq səviyyədə xəbərdar ola.
Bu səbəbdən bu cür təsiri aşkar etmə və tədqiq etmə üçün müvafiq qabiliyyətə malik olan qurumları maraqlandırmaq son dərəcə vacibdir. Yumşaq senzuranın təsirini öyrənmək və onunla təmas qurmağı sınamaq vacibdir. Yumşaq senzura haqqında bəhs edərkən, müasir texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş cəmiyyətdə onlayn mediyanın rolu çoxaldığından onlayn mediyanın aktuallığı getdikcə artır.
Onlayn media fəaliyyəti televiziya və radio yayımı ilə müqayisədə maddi və inzibati baxımdan daha az çətinlik yaratsa da, bir sıra neqativ və müsbət təsirlər müşahidə olunur. Müəyyən ölkələrdə dövlət tərəfindən onlayn xəbər agentliklərin xidmətlərindən istifadəsi təcrübədən keşmişdir və dövlətin dövlət marağı əvəzinə qərəzli və ya şəxsi mənafelərini irəli çəkmək üçün bu xidmətdən istifadə edib etməməsini yoxlamaq vacibdir.
WAN-IFRA-nın verdiyi tövsiyyələr
- Ədalətli və şəffaf rəsmi reklamı təmin edən qanun və qaydalar qəbul edilməli və düzgün tətbiq olunmalıdır.
- Reklam yerləşdirməsinin texniki meyarlara əsaslanmasını təmin etmək üçün sertifikatlaşdırılmış standartlara əsaslanan, qərəzsiz auditoriya ölçmə sistemləri qurulmalıdır.
- Media inkişafı və dəstəyi üçün bütün dövlət maliyyələşdirmələri ictimai müsabiqələrdə şəffaf və ayrı-seçkiliksiz dövlət yardımı prinsipləri əsasında bütün media üçün bərabər şərtlərlə paylaşdırılmalıdır
- Media inkişafı və dəstəklənməsi üçün bütün dövlət maliyyələşməsi şəffaf olmalıdır və aydın audit və hesabat qaydalaraına uyğun olmalıdır
- Qanunlar fərdi və tərəfkeş siyasi maraqları təşviq etmək üçün dövlət fondlarından istifadə qadağasını pozan dövlət orqanlarına və vəzifəli şəxslərə əhəmiyyətli cəzalar verməlidir
- Kontent istehsalına dövlət tərəfindən hər hansı bir dəstək redaksiya dürüstlüyünə aydın şəkildə zəmanətli və şəffaf yoxlamaya tabe olmaqla birgə reklamvericı rolundan aydın şəkildə ayrılmalıdır.
- Media sahibləri və jurnalistlər tərəfindən hər hansı bir xəbərin işıqlanmasına təsir edə bilən rüşvət yaxud başqa istənilən hədiyyə və təzminat almanı qadağan edən aydın Nizamnamə qəbul edilməlidir.