Məlumat
- Düzgünlük. Bir hadisə düzgün çatdırılmalı, faktlar ciddi gerçəkliyə əsaslanmalı, misal gətirilən kəlimələr dəqqiq və hər cür təhrifdən uzaq olmalı, istinad olan mənbələr açıq göstərilməlidir.
- Bütövlük. İnformasiya auditoriyanı məlumatlandandırmaq üçün kömək etməli və mahiyyətcə bütöv olmalıdır. Mahiyyətcə tam yəni faktlar və onların kontekstləri düzgün anlaşılmalı, informasiya kifayət qədər təmin olunmalıdır.
- Dürüstlük və balans. Məlumat dürüst və tənzimlənmiş olmalı, hadisənin mahiyyətin anlamağa kömək etməli və bütün tərəflərin fikirləri təqdim edilməlidir.
Mənbələr və balans
Mənbə hadisənin əhəmiyyətli komponentidir. Məlumat və mənbə yoxlamasının əsas prinsipləri hələ eramızdan əvvəl 5-ci əsrdə yunan tarixçisi Fukidid tərəfindən yazdığı Peloponnes müharibəsi tarixinə müqqəddimədə təsvir olunub:
- ilk əl mənbələr daxil olmaqla insan mənbələri (birbaşa hadisənin iştirakçıları, şahidlər) və ikinci əl mənbələr (ekspertlər, xüsusi sferanın təmsilçiləri , dövlət və maraqlı tərəflər).
- Fiziki mənbələrələrə sənədlər, foto və video material, qeydlər, statistika, direktivlər, məqalələr və sairə daxildir.
- İnternet mənbələri həm insan həm fiziki mənbələri özünə daxil edir, halbuki rəqəmsal mənbələrin bolluğunu nəzərə alaraq, onların etibarlılığını yoxlamaq üçün əlavə səylər tələb olunur.
Fərdi məlumat mənbəyi heç də həmişə neytral olmur; buna görə bir jurnalist bir məlumat mənbəyinin “iki mənbə prinsipi" nə müvafiq ehtimal maraq və qərəzliliyinə diqqət yetirməlidir. Bu prinsip informasiyanı ən azı iki müstəqil mənbə ilə yoxlamaq tələb edir. Əlavə olaraq Hadisənin ikidən çox tərəfi olmalıdır və məlumatlandırılan şəxsin hadisənin tam təffərüatı ilə tanış olmaq üçün öz mövqeyini bildirməyə hər tərəfin imkanı olmalıdır.
Jurnalist ehtiyac duyulduqda anonim mənbəyə istinad edə bilər, çünki bəzi mənbələr yalnız gizlilik şəraitinə dair ictimai maraq məsələləri ilə bağlı məlumat verməyi qəbul edir. Jurnalist ehtiyac duyulduqda anonim mənbəyə müraciət edə bilər, çünki bəzi mənbələr yalnız gizlilik şərtləri ilə ictimai maraq məsələləri ilə bağlı məlumat verməyə razılaşır.
Belə halda jurnalistlər ilk növbədə anonim mənbələrin etibarlılığın yoxlamalı, anonim mənbənin motivini bilməli, verilmiş informasiyanı digər mənbələrlə tutuşdurmalı, faktın doğruluğunu təmin və sübut edən sənədli və digər dəlilləri əldə etməlidirlər. Jurnalistlər mənbənini anonimliyi barədə auditoriyaya məlumat verməli, bununla öz fəaliyyətini şəffaf və güvənə bilənən kimi təqdim edir. Eyni zamanda üçüncü tərəfin fikrin çatdırmaq üçün jurnalist anonim mənbədən heç vaxt istifadə etməməlidir.
Jurnalist materialında fakt açıq şəkildə rəydən ayırılmalıdır.
- Fakt yoxlanıla biləndir.
- Rəy xüsusi şəxsin mühakiməsi yaxud yanaşmasıdır və yoxlanılması mümkün deyil. Rəy fakt və emosiyalara söykənə bilər.
Qeyd edilməlidir ki, şərh yönlü mətbuat əsasən qütbləşmiş pluralizmə xas olarkən, informasiya yönlü media liberal media modelinə aid edilir. Qərəzsiz hesabat təqdim etmək üçün jurnalist materialı hazır edərkən balans gözləməli və hər bir tərəfi lazmınca təmsil etməlidir.
Balansı saxlamaq yalnız riyazi bərabərliklə bütün tərəflərin fkirini əks etdirmək deyil bu həmçinin bütün əhəmiyyətli fikirlərin bərabər şəkildə təmsili deməkdir.
Material hər iki tərəfin arqumentlərin əks edə bilər, lakin təqdim edilən dəlillər və rəylər yalnız bir tərəfin xeyrini güdsə qərəzli sayılar.
Xəbər hekayələri nədir?
Xəbər hekayələri “yeni” sözü ilə əlaqəlidir. A news story is information which is new, important, relevant or interesting. Xəbər hekayələri yeni, vacib, aktual yaxud maraqlı informasiyadır.
Melvin Mençerə görə hadisələrin xəbər dəyəri aşağıdakı meyarlarla təyin olunur:
- Carilik. Bu günün hadisələrinin xəbər dəyəri dünənkilərdən çoxdur;
- Təsir. Nə qədər çox adama təsir etsə o qədər böyükdür;
- Görkəmlilik. Nə qədər çox tanınsa, bir o qədər xəbər böyükdür;
- Yaxınlıq. Hadisə nə qədər yaxında baş veribsə xəbər bir o qədər böyükdür;
- Münaqişə. Dava-dalaş və yaxud debat, fiziki münaqişə xəbər yaradır;
- Qeyri adi. Gözlənilməz və fərqli bir şey = xəbər;
- Aktual. anidən səssizə səs verilir;
- Lazımlılıq. Jurnalist xəbərin yayılmasını çox zəruri hesab edir.
Xəbər hekayələri auditoriyanı nəyin baş verdiyini, onun harada və nə zaman baş verdiyini və kimin iştirak etdiyinə dair məlumatlandırmalıdır. Yaxşı xəbər həmçinin bir şeyin necə və niyə baş verdiyi sualına cavab verir. Beləcə xəbər hekayəsi 6 suala cavab verir: Kim? Nə? Harada? Nə zaman? Necə? Niyə? ”Niyə” sualına fərqli cavablar ola bilər, odur ki, jurnalist hadisəni neytral tərzdə təsvir etməli və hadisənin səbəbini izah edən müxtəlif rəylər axtarmalıdır.
Gündəm
Gündəm - medianın cəmmiyyətə nəyin vacib olub - olmadığınu söyləməyə qadir oduğunu iddia edən bir kütləvi kommunikasiya nəzəriyyəsidir
Gündəliyin qurulması nəzəriyyəsi ictimai gündəliyin, yəni insanlar müzakirə etdiyi, düşündüyü, insanların maraqlandığları əsasən xəbər mediasının əhatə etdiyi bir mövzudan asılı və idarə olduğunu iddia edən düşüncəyə əsaslanır.
Bu o deməkdir ki, əgər xəbər mediası büdcə çatışmazlığını gücləndirilmiş şəkildə işıqlandırırsa bu ictimai gündəlikdə ən vacib mövzu olar. Gündəliyi tənzimləməklə media ictimai rəyə təsir edir. Qeyd etmək lazımdır ki, media cari hadisələr barədə cəmiyyəti məlumatlandırmaq üçün çalışan zaman, yalnız həqiqəti işıqlandırmır, həm də bəzi məlumatları süzgəcdən keçirir və hansı məsələni gündəmə gətirmək haqqında qərar verir.
Xəbər hekayələrini necə tənqidi təhlil etməli?
- Media istehlakçıları xəbər və redaksiya rəyini bir-birindən ayırmalıdır. Xəbər jurnalistin və ya redaktorun fikrindən azad olarkən redaksiya məqaləsi bir və ya digər fakt və ya hadisə ilə bağlı bir jurnalistin şəxsi rəyini əks etdirir.
- Hekayə anonim yazılıb və ya müəllifi var? Müəllif nə dərəcə etibarlıdır?
- Hekayə ən azı iki müstəqil mənbəyə istinad edirmi?
- Mənbələr kimlərdir və mənbələrin spektri nə dərəcə müxtəlifdir?
- Jurnalist müxtəlif mənbələrə müraciət edəndə ikili standart tətbiq edibmi?
- İstehlakçı öz fikirlərini formalaşdırmaq üçün müxtəlif tərəflərin arqumentlərini öyrənmək imkanını ilə təmin edilibmi?
- Hekayə neytral və ya tərəflərin baxışından bildirilib?
- Jurnalist faktları təhrif edibmi?
- Hekayəni tam anlamaq üçün vacib olan məqam ötürülübmü?
- Kontekst ilə təmin edilib?
- Başlıq və şəkil mətnə uyğun gəlirmi?
- Reportaj stereotipik deyil?
- jurnalist neytral dildən istifadə edib?
- Məsələ ictimai maraq mənbəyidirsə, əsas xəbər kimi verilibmi (televiziya hesabatı olanda, xəbər proqramının açılış hesabatının içində olub-olmaması, çap və onlayn media hallarında aparıcı səhifələrdə yerləşdirilibmi?).
- Əsas mətbuat qurumlarının hamısı eyni mühüm xəbərləri işıqlandırırmı və ya cəmiyyət üçün müəyyən problemləri işıqlandırmaqdan qaçan bir media qurumu va?