Վիդեոմանիպուլյացիա
Վիդեո մանիպուլյացիան քարոզչության ամենատարածված մեթոդներից մեկն է եւ մեծ ազդեցություն ունի թիրախային լսարանի վրա: Ի տարբերություն տեքստի եւ ստատիկ պատկերների, շարժվող պատկերներն ավելի մեծ վստահելիություն ունեն, քանի որ նրանք տպավորություն են ստեղծում, որ իրադարձությունն իրականում տեղի է ունեցել:
Վիդեո մանիպուլյացիայի հինգ տեսակ կա, այդ թվում
1. Կեղծ տեսանյութ. Արհեստական բանականության գործիքները հնարավոր են դարձրել անձի գլուխը միացնել մեկ այլ անձի մարմնին: Մի շարք մեթոդներ, ինչպիսիք են Deepfake- ը եւ Deep Video Portraits- ը, հնարավորություն են տալիս լիարժեք կերպով փոխանցել գլխի դիրքը, դեմքի արտահայտությունը եւ աչքերի շարժը, ֆոտոռեալիզմի բարձր մակարդակով: Այսպիսով, հնարավոր է կեղծել ցանկացած անձի խոսքը, բառերը եւ դեմքի արտահայտությունը:
2. Տեսանյութի իրական բովանդակության և դրա վերնագիր/նկարագրության անհամապատասխանություն. Վիդեո մանիպուլյացիայի ամենատարածված ձեւերից մեկը տեսանյութի բովանդակության եւ դրա վերնագրի անհամապատասխանությունն է: Նման դեպքերում տեսանյութն իրականում իսկական է, կեղծված չէ, բայց դրա վերնագիրն աղավաղված է: Մի շարք դեպքեր են հայտնաբերվել, երբ վերնագրում նշված վայրը, ժամը եւ անձի անունը չեն համապատասխանում տեսանյութում ներկայացվածին, կամ տեսանյութում ներկայացված են ընդհանուր պատկերներ, որոնք, իրականում, հնարավորություն չեն տալիս նույնականացնելու վերնագրում նկարագրված վայրը, անձանց կամ զարգացումները: Նման մանիպուլյացիանեը հաճախ արվում են ծայրահեղ ազգայնական խմբավորումների կողմից ` լսարանի մոտ քսենոֆոբիական եւ ռասայական զգացմունքներ առաջացնելու համար:
3. Ֆիլմի կադրի՝ որպես իրական կյանքի պատմության ներկայացում. Կեղծ լուրերը լեգիտիմացնելու համար կինոնկարների կադրերը երբեմն ներկայացվում են որպես իրական կյանքի վիդեո ապացույցներ: Նման գործելաոճ են հաճախ որդեգրում ռուսական հեռուստաալիքները: Նույն միտումը նկատվել է 2014 թվականին Ուկրաինայում մայդանյան իրադարձությունների և Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի անեքսիայի ժամանակ:
4. Կեղծ հարցվողներ. Կեղծ սյուժեն լեգիտիմացնելու համար հաճախ տարբեր հարցվողներ ներգրավվում են որպես «վկաներ» կամ կոնկրետ դաշտում գործող «փորձագետներ»: Իրականում նրանք վարձու դերասաններ են կամ բոլորովին այլ ինքնություն ու կարգավիճակ ունեցող անձինք:
5. Կեղծ համատեքստ. Կասկած սերմանելու եւ ապատեղեկատվություն տարածելու համար քարոզչական խմբերը փոխում են իրական տեսանյութերի համատեքստը՝ խմբագրելով դրանք եւ կտրելով առանձին մասեր, ինչն ամբողջությամբ փոխում է ամբողջ պատմության էությունը:
Տեսանյութի ստուգման գործընթացում պետք է պատասխանել հինգ հարցի. ի՞նչ, ո՞վ, ե՞րբ, որտե՞ղ, ինչու՞:
Դուք կարող եք օգտագործել Ամնեսթի Ինթերնեշնլի (Amnesty International) «Յություբի տվյալների դիտիչ» (YouTube Data Viewer) ծրագիրը, վերբեռնելու ամսաթվի վերաբերյալ տեղեկատվություն ստանալու համար: Պատճենեք եւ տեղադրեք տեսանյութի ամբողջական URL հասցեն նշված ծրագրի որոնման դաշտում եւ այն ցույց կտա վերբեռնման ճշգրիտ ամսաթիվը եւ ժամը:
1. Յություբ (YouTube) տվյալների դիտիչ
գ/ Բացի վերբեռնման ամսաթիվը գտնելուց, ծրագիրը առաջարկում է նաև փոքրապատկերներ, որոնք կարող են օգտագործվել հակառակ պատկերային որոնման համակարգերում: Պատկերները ներկայացվում են տեսանյութի վերբեռնման ամսաթվի ներքևի մասում: Կտտացրեք առկա նկարների վրա, եւ ծրագիրը կուղղորդի դեպի Google-ի պատկերային որոնման համակարգ:
դ/ Ծրագիրը նաեւ տեղեկություն է տալիս Յություբում վերբեռնված տեսանյութի ծածկագրի մասին: Եթե մենք պատճենենք և տեղադրենք այդ ծածկագիրը որոնման համակարգերում, ապա հավելյալ նաև կպարզենք, թե որ կայքերում ու կայքամուտքերում (պորտալներ) է տարածվել կոնկրետ այդ տեսանյութը:
Ընտրեք զննարկիչի համապատասխան տարբերակը եւ տեղադրեք այն ձեր զննարկիչներում:
Պատճենեք և տեղադրեք տեսանյութի հղումը InVID տեսանյութի վերլուծության բաժնում: Ծրագիրը տեղեկություն կտրամադրի տեսանյութի նկարագրության, վերբեռնման ժամանակի, վարկանիշի եւ այն վերբեռնողի մասին: Ստորեւ ներկայացված նկարագրության բաժինը ցույց է տալիս Իբերիուլի Էրթոբայի կողմից վերբեռնված տեսանյութի նկարագրությունը: Էջի բաժինը ցույց է տալիս, որ էջն ունի 66 395 հավանություն (օգոստոսի 20-ի դրությամբ), մինչդեռ «Մեր մասին» բաժնում գրված է «Փա՛ռք Վրաստանին: Փա՛ռք հերոսներին: Փա՛ռք վրաց ժողովրդին»:
Այս տեղեկությունից հետո InVID- ն ներկայացնում է տեսանյութը, որը կարող է ստուգվել պատկերային որոնման համակարգերում: Ծրագիրն ինքն է առաջարկում ստուգել նկարահանված նյութը Google, Yandex եւ Tineye որոնման համակարգերում:
Եթե մկնիկի կուրսորը շարժեք պատկերի վրայով, ծրագիրը կբացի «Image Magnifier» (Նկարի խոշորացուցիչ) պատուհանը, որը կմեծացնի էկրանի տարբեր մասերը եւ դուք կտեսնեք պատկերը խոշորացույցի միջոցով: Այս հնարավորությունը հատկապես օգտակար է նկարի ֆոնային մանրամասներին ավելի մոտ տարածությունից նայելու համար:
Իրականում, տեսանյութում ներկայացված է <<Իսլամական պետություն>> ահաբեկչական կազմակերպության դեմ մուսուլմանների կողմից 2017թ․ հոկտեմբերի 1-ին Լոնդոնում կազմակերպված հանրահավաքը։ Մուսուլմանների խաղաղ հավաքը որպես <<օկուպացիա>> և <<սպառնալիք>> պիտակելը մանիպուլյացիա է, և նպատակ ունի ընթերցողների մոտ մուսուլմանների նկատմամբ ֆոբիա առաջացնել։
ՎԻԴԵՈՄԱՆԻՊՈՒԼՅԱՑԻԱՅԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ
Վիդեո մանիպուլյացիայի հինգ տեսակ կա, այդ թվում
1. Կեղծ տեսանյութ;
2. Տեսանյութի իրական բովանդակության և դրա վերնագիր/նկարագրության անհամապատասխանություն;
3. Ֆիլմից վերցված հատվածի՝ որպես իրական կյանքի պատմության ներկայացում;
4. Կեղծ հարցվողներ;
5. Կեղծ համատեքստ.
1. Կեղծ տեսանյութ. Արհեստական բանականության գործիքները հնարավոր են դարձրել անձի գլուխը միացնել մեկ այլ անձի մարմնին: Մի շարք մեթոդներ, ինչպիսիք են Deepfake- ը եւ Deep Video Portraits- ը, հնարավորություն են տալիս լիարժեք կերպով փոխանցել գլխի դիրքը, դեմքի արտահայտությունը եւ աչքերի շարժը, ֆոտոռեալիզմի բարձր մակարդակով: Այսպիսով, հնարավոր է կեղծել ցանկացած անձի խոսքը, բառերը եւ դեմքի արտահայտությունը:
2. Տեսանյութի իրական բովանդակության և դրա վերնագիր/նկարագրության անհամապատասխանություն. Վիդեո մանիպուլյացիայի ամենատարածված ձեւերից մեկը տեսանյութի բովանդակության եւ դրա վերնագրի անհամապատասխանությունն է: Նման դեպքերում տեսանյութն իրականում իսկական է, կեղծված չէ, բայց դրա վերնագիրն աղավաղված է: Մի շարք դեպքեր են հայտնաբերվել, երբ վերնագրում նշված վայրը, ժամը եւ անձի անունը չեն համապատասխանում տեսանյութում ներկայացվածին, կամ տեսանյութում ներկայացված են ընդհանուր պատկերներ, որոնք, իրականում, հնարավորություն չեն տալիս նույնականացնելու վերնագրում նկարագրված վայրը, անձանց կամ զարգացումները: Նման մանիպուլյացիանեը հաճախ արվում են ծայրահեղ ազգայնական խմբավորումների կողմից ` լսարանի մոտ քսենոֆոբիական եւ ռասայական զգացմունքներ առաջացնելու համար:
3. Ֆիլմի կադրի՝ որպես իրական կյանքի պատմության ներկայացում. Կեղծ լուրերը լեգիտիմացնելու համար կինոնկարների կադրերը երբեմն ներկայացվում են որպես իրական կյանքի վիդեո ապացույցներ: Նման գործելաոճ են հաճախ որդեգրում ռուսական հեռուստաալիքները: Նույն միտումը նկատվել է 2014 թվականին Ուկրաինայում մայդանյան իրադարձությունների և Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի անեքսիայի ժամանակ:
4. Կեղծ հարցվողներ. Կեղծ սյուժեն լեգիտիմացնելու համար հաճախ տարբեր հարցվողներ ներգրավվում են որպես «վկաներ» կամ կոնկրետ դաշտում գործող «փորձագետներ»: Իրականում նրանք վարձու դերասաններ են կամ բոլորովին այլ ինքնություն ու կարգավիճակ ունեցող անձինք:
5. Կեղծ համատեքստ. Կասկած սերմանելու եւ ապատեղեկատվություն տարածելու համար քարոզչական խմբերը փոխում են իրական տեսանյութերի համատեքստը՝ խմբագրելով դրանք եւ կտրելով առանձին մասեր, ինչն ամբողջությամբ փոխում է ամբողջ պատմության էությունը:
ՏԵՍԱՆՅՈՒԹԵՐԻ ՎԱՎԵՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ՀԻՆԳ ՔԱՅԼ
Տեսանյութի ստուգման գործընթացում պետք է պատասխանել հինգ հարցի. ի՞նչ, ո՞վ, ե՞րբ, որտե՞ղ, ինչու՞:
- Ի՞նչ?
Ուշադիր նայեք, թե ինչ է կատարվում տեսանյութում, ինչ կոնկրետ զարգացումներ են ներկայացվում դրանում: Ի՞նչ յուրահատուկ մանրամասներ են ցուցադրվում տեսանյութում: Ուշադրություն դարձրեք տեսագրության վերնագրին, պիտակներին, մեկնաբանություններին, հապավումներին, աշխարհագրական անվանումներին, լոգոներին եւ այլն:
- Ո՞վ?
Ո՞վ է տեսանյութի հեղինակը: Ստուգեք վերբեռնողի առցանց պատմությունը, արդյո՞ք վերջինս տեսանյութի հեղինակն է, թե պարզապես տարածում է ուրիշների տեսանյութը: Որոնեք վերբեռնողի էջերը այլ սոցիալական ցանցերում, ուսումնասիրեք դրանք, ստուգեք՝ երբ են գրանցվել: Ի՞նչ տեսանյութեր են նրանք շրջանառում: Որքանով են պոպուլյար նրանց տեսահոլովակները/YouTube-ի ալիքը:
Ո՞վ է ներբեռնել տեսանյութը Յություբ (YouTube):
Յություբում տեսանյութ վերբեռնողի անունը նշվում է տեսանյութի ներքևի ձախ մասում: Կտտացնելով անվան վրա՝ կմտնեք Յություբի էջ, որն այդ օգտատիրոջ էջի մասին տեղեկություն կտրամադրի:
Կոնկրետ այյս դեպքում տեսանյութը վերբեռնել է BBC- ն: «Տեղեկություն» բաժնից տեղեկանում ենք, որ BBC նորությունների ալիքը սկսել է գործել 2006 թ. ապրիլի 7-ին եւ այսօրվա դրությամբ ունի ավելի քան 800 միլիոն դիտում: Նշված է նաեւ, որ BBC –ն գտնվում է Մեծ Բրիտանիայում: Ներկայացված են նաև BBC- ի՝ այլ սոցիալական ցանցերում գրանցված էջերի հղումները: «Տեսանյութեր» բաժինը հնարավորություն է տալիս դիտել այս օգտատիրոջ կողմից վերբեռնված բոլոր տեսանյութերը:
Յություբում տեսանյութ վերբեռնողի անունը նշվում է տեսանյութի ներքևի ձախ մասում: Կտտացնելով անվան վրա՝ կմտնեք Յություբի էջ, որն այդ օգտատիրոջ էջի մասին տեղեկություն կտրամադրի:
Կոնկրետ այյս դեպքում տեսանյութը վերբեռնել է BBC- ն: «Տեղեկություն» բաժնից տեղեկանում ենք, որ BBC նորությունների ալիքը սկսել է գործել 2006 թ. ապրիլի 7-ին եւ այսօրվա դրությամբ ունի ավելի քան 800 միլիոն դիտում: Նշված է նաեւ, որ BBC –ն գտնվում է Մեծ Բրիտանիայում: Ներկայացված են նաև BBC- ի՝ այլ սոցիալական ցանցերում գրանցված էջերի հղումները: «Տեսանյութեր» բաժինը հնարավորություն է տալիս դիտել այս օգտատիրոջ կողմից վերբեռնված բոլոր տեսանյութերը:
- Ե՞րբ?
Տեսանյութի ստուգման գործընթացում կարևոր է պարզել վերբեռնման ճշգրիտ ամսաթիվը: Յություբը (YouTube) ներկայացնում է վերբեռնման ամսաթիվը վերբեռնողի անվան տակ:
Դուք կարող եք օգտագործել Ամնեսթի Ինթերնեշնլի (Amnesty International) «Յություբի տվյալների դիտիչ» (YouTube Data Viewer) ծրագիրը, վերբեռնելու ամսաթվի վերաբերյալ տեղեկատվություն ստանալու համար: Պատճենեք եւ տեղադրեք տեսանյութի ամբողջական URL հասցեն նշված ծրագրի որոնման դաշտում եւ այն ցույց կտա վերբեռնման ճշգրիտ ամսաթիվը եւ ժամը:
- Որտե՞ղ?
ա/ Տեսանյութի նկարահանման վայրը
Կարեւոր է պարզել, թե որտեղ է նկարահանվել տեսանյութը: Այս նպատակով օգտագործեք գեոլոկացիայի տեխնիկան եւ ռեսուրսները (p.X): Արբանյակային պատկերներից բացի, գտնվելու վայրը կարող է նաեւ պարզվել եղանակային պայմանների հաշվառմամբ: Վոլֆրամ Ալֆան մեզ հետաքրքրող ցանկացած վայրի եղանակային պայմանների վերաբերյալ թարմացվող տվյալների բազայի հասանելիություն է ապահովում: Եթե տեսանյութի ամսաթիվը եւ վերնագրում ներկայացված վայրը չեն համապատասխանում եղանակային պայմաններին, ապա դա նշանակում է, որ նկարահանման վայրը կեղծվել է:
բ/ Որտե՞ղ է շրջանառվում կոնկրետ տեսանյութը
Այս հարցի պատասխանը գտնելը տեսանյութի ստուգման գործընթացի կարևոր մաս է, քանի որ ձեր նայած տեսանյութը կարող է իրական չլինել, կամ դրա վերնագիրը կարող է մանիպուլյացիոն բնույթի լինել: Այստեղից բխում է, որ անհրաժեշտ է գտնել այն ցանցերը, որտեղ այն շրջանառվում է և գտնել իրական տեսանյութը և դրա սկզբնաղբյուրը:
Համացանցում արդյունավետ որոնում անելու համար հարկավոր է ունենալ փոքրապատկերներ (Thumbnails): Դուք պետք է պահպանեք այդ պատկերները որպես լուսանկարներ, ապա օգտագործեք լուսանկարների ստուգման մեթոդներ (տես ....): Փոքրապատկերներ տրամադրվում են մի քանի ծրագրերով.
Համացանցում արդյունավետ որոնում անելու համար հարկավոր է ունենալ փոքրապատկերներ (Thumbnails): Դուք պետք է պահպանեք այդ պատկերները որպես լուսանկարներ, ապա օգտագործեք լուսանկարների ստուգման մեթոդներ (տես ....): Փոքրապատկերներ տրամադրվում են մի քանի ծրագրերով.
1. Յություբ (YouTube) տվյալների դիտիչ
դ/ Ծրագիրը նաեւ տեղեկություն է տալիս Յություբում վերբեռնված տեսանյութի ծածկագրի մասին: Եթե մենք պատճենենք և տեղադրենք այդ ծածկագիրը որոնման համակարգերում, ապա հավելյալ նաև կպարզենք, թե որ կայքերում ու կայքամուտքերում (պորտալներ) է տարածվել կոնկրետ այդ տեսանյութը:
2. ԻնՎԻԴ (InVID)
Գրեք հետեւյալ հասցեն Chrome կամ Firefox ինտերնետ զննարկիչներում (բրաուզեր)՝ invid-project.eu/verify Ընտրեք զննարկիչի համապատասխան տարբերակը եւ տեղադրեք այն ձեր զննարկիչներում:
Տեղադրելուց հետո ծրագիրը կհայտնվի որոնման դաշտի վերջում, աջ կողմում:
Սեղմեք «Բացեք InVID»-ը կոճակի վրա եւ տեսանյութի ստուգման ծրագիրը կբացվի նոր պատուհանում:
Ի տարբերություն Յություբ տվյալների դիտիչի (YouTube Data Viewer), InՎԻԴ- ը հնարավորություն է տալիս մանրամասն տեղեկատվություն ստանալ ֆեյսբուքյան տեսանյութերի մասին: InVID- ի գործառույթները կքննարկենք ծայրահեղ ազգայնական ֆեյսբուքյան էջի՝ «Իբերիուլի Էրթոբա»-ի («Իբերիա միաբանություն») տեղադրված տեսանյութի օրինակից հետո:
Պատճենեք և տեղադրեք տեսանյութի հղումը InVID տեսանյութի վերլուծության բաժնում: Ծրագիրը տեղեկություն կտրամադրի տեսանյութի նկարագրության, վերբեռնման ժամանակի, վարկանիշի եւ այն վերբեռնողի մասին: Ստորեւ ներկայացված նկարագրության բաժինը ցույց է տալիս Իբերիուլի Էրթոբայի կողմից վերբեռնված տեսանյութի նկարագրությունը: Էջի բաժինը ցույց է տալիս, որ էջն ունի 66 395 հավանություն (օգոստոսի 20-ի դրությամբ), մինչդեռ «Մեր մասին» բաժնում գրված է «Փա՛ռք Վրաստանին: Փա՛ռք հերոսներին: Փա՛ռք վրաց ժողովրդին»:
Այս տեղեկությունից հետո InVID- ն ներկայացնում է տեսանյութը, որը կարող է ստուգվել պատկերային որոնման համակարգերում: Ծրագիրն ինքն է առաջարկում ստուգել նկարահանված նյութը Google, Yandex եւ Tineye որոնման համակարգերում:
Եթե մկնիկի կուրսորը շարժեք պատկերի վրայով, ծրագիրը կբացի «Image Magnifier» (Նկարի խոշորացուցիչ) պատուհանը, որը կմեծացնի էկրանի տարբեր մասերը եւ դուք կտեսնեք պատկերը խոշորացույցի միջոցով: Այս հնարավորությունը հատկապես օգտակար է նկարի ֆոնային մանրամասներին ավելի մոտ տարածությունից նայելու համար:
Իրականում, տեսանյութում ներկայացված է <<Իսլամական պետություն>> ահաբեկչական կազմակերպության դեմ մուսուլմանների կողմից 2017թ․ հոկտեմբերի 1-ին Լոնդոնում կազմակերպված հանրահավաքը։ Մուսուլմանների խաղաղ հավաքը որպես <<օկուպացիա>> և <<սպառնալիք>> պիտակելը մանիպուլյացիա է, և նպատակ ունի ընթերցողների մոտ մուսուլմանների նկատմամբ ֆոբիա առաջացնել։
- Ինչու՞?