ვიდეომანიპულაცია
ვიდეომანიპულაცია პროპაგანდის ერთ-ერთი გავრცელებული მეთოდია და მას სამიზნე აუდიტორიაზე დიდი გავლენა აქვს. ტექსტთან და სტატიკურ ფოტოსთან შედარებით, მოძრავ კადრებს მეტი დამაჯერებლობის ეფექტი აქვს, რადგან ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ მოვლენა რეალურად მოხდა.
ვიდეო მანიპულაციის 5 ტიპი შეიძლება გამოიყოს. ესენია:
1. ყალბი ვიდეო. ხელოვნური ინტელექტის ვიდეოინსტრუმენტების მეშვეობით, ერთი ადამიანის სახის სხვა ადამიანის ტანთან კომბინაცია შესაძლებელი გახდა. ისეთი ტექნიკების გამოყენებით, როგორიცაა Deepfake და Deep Video Portraits შესაძლებელია, კონკრეტულ ინდივიდზე სხვა ადამიანის თავის მოძრაობის, სახის გამომეტყველების, მზერისა და თვალის დახამხამების გადატანაც კი. აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი პირის გამოსვლის, სიტყვების, სახის გამომეტყველების გაყალბებაა შესაძლებელი.
2. ავთენტური ვიდეოს შეუსაბამობა აღწერილობასთან. ვიდეომანიპულაციის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმა მისი იმ მოვლენის აღწერასთან შეუსაბამობაა, რომლის საილუსტრაციოდ ის გამოიყენება. ასეთ შემთხვევებში უშუალოდ ვიდეო რეალურია და ის ტექნიკურად დამუშავებული არ არის, თუმცა თანდართული აღწერა მანიპულაციურია. ვლინდება შემთხვევები, როდესაც აღწერილობაში მითითებული ადგილი, დრო და პიროვნება შეუსაბამოა კადრებში აღბეჭდილ ვერსიასთან ან ვიდეო იმდენად ზოგად კადრებს ასახავს, რომ აღწერილობაში მითითებული ადგილმდებარეობის, მონაწილე პირის თუ მოვლენის იდენტიფიცირება პრაქტიკულად შეუძლებელია. ასეთ მანიპულაციებს ხშირად ულტრა-ნაციონალისტური ჯგუფები მაყურებელში ქსენოფობიური და რასისტული განწყობების გასაღვივებლად მიმართავენ. (მაგალითები 1,2,3,4)
3. მხატვრული ფილმის კადრების რეალურ მოვლენად წარმოჩენა. ყალბი ამბის ლეგიტიმაციის მიზნით, გარკვეულ შემთხვევაში ვიზუალად მხატვრული ფილმის კადრებს იყენებენ და აუდიტორიას აწოდებენ, როგორც მიმდინარე, რეალური ამბის ვიდეო მტკიცებულებას. მსგავსს პრაქტიკას ხშირად რუსული ტელევიზიები მიმართავენ. ეს ტენდენცია ყველაზე აქტიურად 2014 წელს უკრაინაში მაიდნის მოვლენებისა და რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსიის პარალელურადაც გამოვლინდა. (მაგალითი 5)
4. ყალბი რესპონდენტები. ყალბი ფაბულის ლეგიტიმაციისთვის სიუჟეტებში ხშირად ამა თუ იმ რესპონდენტს “მოწმის” ან კონკრეტული სფეროს “ექსპერტის” სტატუსით ვხვდებით. სინამდვილეში კი საქმე ან დაქირავებულ მსახიობთან ან სრულიად სხვა იდენტობისა და სტატუსის მქონე პირთან გვაქვს. (მაგალითი 6,7)
5. ყალბი კონტექსტი. პროპაგანდისტული ჯგუფები, აუდიტორიაში ეჭვების დათესვისა და დეზინფორმაციის გავრცელების მიზნით, ავთნტური ვიდეოების კონტექსტს რედაქტირების, ფრაგმენტების შერჩევითად ამოჭრის გზით ისე ცვლიან, რომ გასაშუქებელი მოვლენის არსი იცვლება. (მაგალითი 8)
ვიდეოს გადამოწმების პროცესში ჩვენ პასუხი უნდა გავცეთ 5 შეკითხვას: რა? ვინ? როდის? სად? რატომ?
ვიდეოს ატვირთვის თარიღის შესახებ ინფორმაციის მისაღებად გამოიყენეთ Amnesty International-ის პროგრამა Youtube Data Viewer-ი. ამისათვის, დააკოპირეთ Youtube-იდან თქვენთვის საინტერესი ვიდეოს ბმული და ჩასვით Youtube Data Viewer-ის შესაბამის ველში.პროგრამა ვიდეოს ატვირთვის თარიღისა და დროის შესახებ ინფორმაციას მოგაწვდით. (სავარჯიშო 1)
ბ. პროგრამა ასევე Youtube-ზე ატვირთული ვიდეოს კოდის შესახებ გვაწვდის ინფორმაციას. თუ ამ კოდს საძიებო სისტემებში ჩასვამთ, დამატებით გავიგებთ, თუ რომელ ვებ-გვერდებსა და პორტალებზე გავრცელდა კონკრეტული ვიდეო.
აირჩიეთ ბრაუზერის შესაბამისი ვერსია და ჩააშენეთ ის თქვენს ბრაუზერებში.
ვიდეომანიპულაციის ტიპოლოგია
ვიდეო მანიპულაციის 5 ტიპი შეიძლება გამოიყოს. ესენია:
1. ყალბი ვიდეო;
2. ავთენტური ვიდეოს შეუსაბამობა აღწერილობასთან;
3. მხატვრული ფილმის კადრის რეალურ მოვლენად წარმოჩენა;
4. ყალბი რესპონდენტები;
5. ყალბი კონტექსტი.
1. ყალბი ვიდეო. ხელოვნური ინტელექტის ვიდეოინსტრუმენტების მეშვეობით, ერთი ადამიანის სახის სხვა ადამიანის ტანთან კომბინაცია შესაძლებელი გახდა. ისეთი ტექნიკების გამოყენებით, როგორიცაა Deepfake და Deep Video Portraits შესაძლებელია, კონკრეტულ ინდივიდზე სხვა ადამიანის თავის მოძრაობის, სახის გამომეტყველების, მზერისა და თვალის დახამხამების გადატანაც კი. აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი პირის გამოსვლის, სიტყვების, სახის გამომეტყველების გაყალბებაა შესაძლებელი.
2. ავთენტური ვიდეოს შეუსაბამობა აღწერილობასთან. ვიდეომანიპულაციის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმა მისი იმ მოვლენის აღწერასთან შეუსაბამობაა, რომლის საილუსტრაციოდ ის გამოიყენება. ასეთ შემთხვევებში უშუალოდ ვიდეო რეალურია და ის ტექნიკურად დამუშავებული არ არის, თუმცა თანდართული აღწერა მანიპულაციურია. ვლინდება შემთხვევები, როდესაც აღწერილობაში მითითებული ადგილი, დრო და პიროვნება შეუსაბამოა კადრებში აღბეჭდილ ვერსიასთან ან ვიდეო იმდენად ზოგად კადრებს ასახავს, რომ აღწერილობაში მითითებული ადგილმდებარეობის, მონაწილე პირის თუ მოვლენის იდენტიფიცირება პრაქტიკულად შეუძლებელია. ასეთ მანიპულაციებს ხშირად ულტრა-ნაციონალისტური ჯგუფები მაყურებელში ქსენოფობიური და რასისტული განწყობების გასაღვივებლად მიმართავენ. (მაგალითები 1,2,3,4)
3. მხატვრული ფილმის კადრების რეალურ მოვლენად წარმოჩენა. ყალბი ამბის ლეგიტიმაციის მიზნით, გარკვეულ შემთხვევაში ვიზუალად მხატვრული ფილმის კადრებს იყენებენ და აუდიტორიას აწოდებენ, როგორც მიმდინარე, რეალური ამბის ვიდეო მტკიცებულებას. მსგავსს პრაქტიკას ხშირად რუსული ტელევიზიები მიმართავენ. ეს ტენდენცია ყველაზე აქტიურად 2014 წელს უკრაინაში მაიდნის მოვლენებისა და რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსიის პარალელურადაც გამოვლინდა. (მაგალითი 5)
4. ყალბი რესპონდენტები. ყალბი ფაბულის ლეგიტიმაციისთვის სიუჟეტებში ხშირად ამა თუ იმ რესპონდენტს “მოწმის” ან კონკრეტული სფეროს “ექსპერტის” სტატუსით ვხვდებით. სინამდვილეში კი საქმე ან დაქირავებულ მსახიობთან ან სრულიად სხვა იდენტობისა და სტატუსის მქონე პირთან გვაქვს. (მაგალითი 6,7)
5. ყალბი კონტექსტი. პროპაგანდისტული ჯგუფები, აუდიტორიაში ეჭვების დათესვისა და დეზინფორმაციის გავრცელების მიზნით, ავთნტური ვიდეოების კონტექსტს რედაქტირების, ფრაგმენტების შერჩევითად ამოჭრის გზით ისე ცვლიან, რომ გასაშუქებელი მოვლენის არსი იცვლება. (მაგალითი 8)
ვიდეოს გადამოწმების 5 ნაბიჯი
- რა?
ყურადღებით დააკვირდით, რა ხდება ვიდეოზე, რა მოვლენას ასახავს ის? რა სახასიათო დეტალები ჩანს ვიდეოში? ყურადღება მიაქციეთ ვიდეოს აღწერას, თაგებს, კომენტარებს, აკრონიმებს, გეოგრაფიულ დასახლებებს, ლოგოებს და სხვა.
- ვინ?
ვინ არის ვიდეოს ავტორი? შეისწავლეთ ვიდეოს გამავრცელებლის ონლაინ-ისტორია. ნამდვილად ის არის ვიდეოს ავტორი, თუ უბრალოდ სხვის ვიდეოს ავრცელებს? მოიძიეთ გამავრცელებლის პროფილები სხვა სოციალურ ქსელებშიც. შეისწავლეთ მათი პროფილები: როდის დარეგისტრირდნენ? რა ტიპის ვიდეოებს ავრცელებენ? რამდენად რეიტინგულია მათი ვიდეოები/Youtube არხი?
ვინ ატვირთა Youtube-ზე ვიდეო?
Youtube-ზე ვიდეოს ამტვირთველის სახელი ვიდეოს ქვემოთ, მარცხენა მხარესაა მოცემული. სახელზე დაწკაპუნებით გადახვალთ Youtube-ის გვერდზე, რომელიც პროფილის შესახებ ინფორმაციას გვაწვდის.
ამ შემთხვევაში, ვიდეოს ამტვირთველი BBC News-ია. About განყოფილებიდან ვიგებთ, რომ BBC News-ის არხი Youtube-ზე 2006 წლის 7 აპრილს შეიქმნა და ამ დროისათვის მას 800 მილიონზე მეტი ნახვა აქვს. BBC News-ს ადგილმდებარეობად მითითებული აქვს დიდი ბრიტანეთი, ასევე მოცემულია BBC New-ის სოციალური ქსელების სხვა პროფილების ბმულები. განყოფილებაში “ვიდეოები” (Videos) შესაძლებელია, ამ პროფილის მიერ ატვირთული ყველა ვიდეოს დათვალიერება.
Youtube-ზე ვიდეოს ამტვირთველის სახელი ვიდეოს ქვემოთ, მარცხენა მხარესაა მოცემული. სახელზე დაწკაპუნებით გადახვალთ Youtube-ის გვერდზე, რომელიც პროფილის შესახებ ინფორმაციას გვაწვდის.
ამ შემთხვევაში, ვიდეოს ამტვირთველი BBC News-ია. About განყოფილებიდან ვიგებთ, რომ BBC News-ის არხი Youtube-ზე 2006 წლის 7 აპრილს შეიქმნა და ამ დროისათვის მას 800 მილიონზე მეტი ნახვა აქვს. BBC News-ს ადგილმდებარეობად მითითებული აქვს დიდი ბრიტანეთი, ასევე მოცემულია BBC New-ის სოციალური ქსელების სხვა პროფილების ბმულები. განყოფილებაში “ვიდეოები” (Videos) შესაძლებელია, ამ პროფილის მიერ ატვირთული ყველა ვიდეოს დათვალიერება.
- როდის?
ვიდეოს გადამოწმების პროცესში მნიშვნელოვანია ვიდეოს ატვირთვის თარიღის დადგენა. Youtube-ზე თარიღი ვიდეოს ამტვირთველის ქვემოთ არის მოცემული.
ვიდეოს ატვირთვის თარიღის შესახებ ინფორმაციის მისაღებად გამოიყენეთ Amnesty International-ის პროგრამა Youtube Data Viewer-ი. ამისათვის, დააკოპირეთ Youtube-იდან თქვენთვის საინტერესი ვიდეოს ბმული და ჩასვით Youtube Data Viewer-ის შესაბამის ველში.პროგრამა ვიდეოს ატვირთვის თარიღისა და დროის შესახებ ინფორმაციას მოგაწვდით. (სავარჯიშო 1)
- სად?
ა. ვიდეოს გადაღების ადგილი
მნიშვნელოვანია, პასუხი გავცეთ კითხვას, თუ სად არის გადაღებული ვიდეო. ამისათვის, ადგილის გადამოწმების (გეოლოკაციის) ტექნიკები და რესურსები გამოიყენეთ. სატელიტური გამოსახულებების გარდა, ადგილის გადამოწმება ამინდის მიხედვითაც არის შესაძლებელი. პროგრამა Wolfram Alpha გვაწვდის ინფორმაციას ჩვენთვის საინტერესო ადგილას კონკრეტულ დროს არსებული ამინდის შესახებ. თუ ვიდეოს თარიღი და აღწერაში მოცემული ლოკაცია ამინდის პირობებს არ შეესაბამება, ადგილი გაყალბებულია.
ბ. სად გავრცელდა კონკრეტული ვიდეო?
ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ვიდეოს გადამოწმების პროცესის მნიშვენლოვანი ელემენტია, რადგანაც ვიდეო, რომელსაც თქვენ უყურებთ, შესაძლოა, ავთენტური არ იყოს, ან ვიდეოზე დართული აღწერა მანიპულაციური აღმოჩნდეს. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია, მოიძიოთ, თუ სად, რომელ ქსელებში გავრცელდა ვიდეო და ამ გზით ავთენტურ ვიდეოსა და პირველწყაროს მიაკვლიოთ.
ძიების პროცესისათვის საჭიროა გქონდეთ ვიდეოში მოცემული კადრების შემცირებული გამოსახულბები (Thumbnail). ეს კადრები შეინახეთ ფოტოს ფორმატში და ფოტოების გადამოწმების ტექნიკები გამოიყენეთ. Thumbnail-ებს რამდენიმე პროგრამა გვაწვდის:
1. Youtube Data Viewer
ა. თარიღის დადგენის გარდა, პროგრამა გვთავაზობს კადრების შემცირებულ გამოსახულებას, რომლის გამოყენებაც ფოტოების საძიებო სისტემებშია შესაძლებელი. ამოჭრილი კადრები ვიდეოს თარიღის ქვეშ არის მოცემული. კადრების გასწვრივ დააჭირეთ “შებრუნებულ ძიებას” (Reverse Image Search) და პროგრამა Google-ის ფოტოების საძიებო სისტემაში თავად გადაგიყვანთ.1. Youtube Data Viewer
ბ. პროგრამა ასევე Youtube-ზე ატვირთული ვიდეოს კოდის შესახებ გვაწვდის ინფორმაციას. თუ ამ კოდს საძიებო სისტემებში ჩასვამთ, დამატებით გავიგებთ, თუ რომელ ვებ-გვერდებსა და პორტალებზე გავრცელდა კონკრეტული ვიდეო.
2. InVID
Chrome-ის ან Firefox-ის ინტერნეტ-ბრაუზერში ჩაწერეთ შემდეგი მისამართი: invid-project.eu/verify აირჩიეთ ბრაუზერის შესაბამისი ვერსია და ჩააშენეთ ის თქვენს ბრაუზერებში.
ჩაშენების შემდეგ, პროგრამა საძიებო ველის ბოლოში, მარჯვენა მხარეს გამოჩნდება:
დააკლიკეთ “გახსენით InVID” (Open InVID), რის შემდეგაც ვიდეოს გადამოწმების პროგრამა ახალ ფანჯარაში გაიხსნება.
Youtube Data Viewer-ისგან განსხვავებით, InVID-ი Facebook-ზე ატვირთულ ვიდეოებსაც აღიქვამს და მის დეტალურ ანალიზს გვთავაზობს.
- რატომ?